Στην τάξη των Δίπτερων και στην οικογένεια Culicidaeανήκουν τα κουνούπια. Αποτελούν τα πιο σημαντικά από τα πολυάριθμα αιμομυζητικά αρθρόποδα που μεταδίδουν ασθένειες και ενοχλούν τον άνθρωπο και τα ζώα. Υπάρχουν πάνω από 2500 είδη κουνουπιών. Με κριτήριο όμως τη σημαντικότητα για τη δημόσια υγεία, τα πιο βασικά είναι οι υπό-οικογένειεςAnophelinae(Ανωφελή) και Culicinae(κοινά).
Είδη κουνουπιών
Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 8 είδη ανωφελών που ανήκουν όλα στο γένος Anopheles, ενώ στα κοινά κουνούπια έχουν καταγραφεί 27 είδη που ανήκουν σε διαφορετικά γένη. Ωστόσο, τέσσερα είδη Ανωφελών θεωρούνται ικανοί μεταβιβαστές των πλασμωδίων της ελονοσίας στη χώρα μας. Αυτά είναι τα:
Α.Sacharovi,
A. Hyarcanus,
A. Maculipennis
Α. Superpictus.
Από τη κατηγορία των κοινών κουνουπιών (Culicinae), αυτά που εμφανίζονται στην Ελλάδα είναι τα γένη Aedesκαι Culex από τα οποία ιατρικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα είδη Aedes Aegypti και CulexPipiensαντίστοιχα.
Βιολογικός κύκλος και χαρακτηριστικά
Ο βιολογικός κύκλος των κουνουπιών ολοκληρώνεται σε διάστημα 2 εώς 4 εβδομάδων ανάλογα με το είδος και τις επικρατούσες συνθήκες. Αποτελείται από το αυγό, την προνύμφη, τη νύμφη και το τέλειο έντομο. Τα κουνούπια χρειάζονται για την ανάπτυξή τους υδάτινο περιβάλλον, όπως είναι οι λίμνες, τα έλη, οι βάλτοι, οι ορυζώνες, οι όχθες ποταμών και ρυακιών, οι κοιλότητες των βράχων, των δέντρων και του εδάφους που διατηρούν μικρές ποσότητες νερού. Άλλες εστίες είναι οι βόθροι και τα φρεάτια, οι δεξαμενές, οι ποτίστρες ζώων,, οι γλάστρες, τα μπαλόνια, τα πηγάδια κλπ. Γενικά, προϋπόθεση για την εγκατάσταση κουνουπιών σε μια περιοχή είναι η παραμικρή ύπαρξη στάσιμου ή μικρής ροής νερού για την τοποθέτηση των αυγών και την ανάπτυξη των ατελών σταδίων (προνυμφών, νυμφών).
Τα θηλυκά κουνούπια τσιμπούν γιατί το αίμα είναι απαραίτητο για την ωρίμανση των αυγών τους. Για την επιβίωσή τους είναι αρκετή η απομύζηση γλυκών φυτικών χυμών, όπως κάνουν τα αρσενικά. Τα κουνούπια είναι ικανά να αναπτύξουν πολύ μεγάλες πληθυσμιακές κοινότητες. Ένα θηλυκό και ανάλογα με το είδος του μπορεί να γεννήσει την πρώτη φορά 50 ως 500 αυγά περίπου, ενώ τις επόμενες φορές που ενδέχεται να φτάσουν και τις 10, γεννάνε μικρότερο αριθμό αυγών. Γίνεται συνεπώς αντιληπτή η μεγάλη πληθυσμιακή ικανότητα μέσα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς σε 5 γενιές μπορούν να αναπτυχθούν 20 εκατομμύρια έντομα.
Η αναπαραγωγή των κουνουπιών γίνεται τους θερμούς μήνες. Τους ψυχρούς διαχειμάζουν τα γονιμοποιημένα θηλυκά τα οποία αφού χρησιμοποιήσουν την τελευταία αιμοληψία για την εναπόθεση λίπους στο σώμα τους καταφεύγουν σε πιο ζεστά και προφυλαγμένα μέρη. Με την άνοδο της θερμοκρασίας την επόμενη άνοιξη πραγματοποιείται η πρώτη ωοτοκία αφού προηγηθεί μια αιμοληψία.
Κατά την ημέρα αναπαύονται στα καταφύγιά τους, ενώ βγαίνουν πριν από τη δύση του ηλίου και κινούνται όλη τη νύχτα προς αναζήτηση τροφής ή γονιμοποίηση. Η ομαδική τους έξοδος διαρκεί μισή ώρα μετά τη δύση του ηλίου. Λίγα λεπτά πριν την ανατολή παρατηρείται ομαδική αντίστροφη κίνηση, δηλαδή επιστροφή στα καταφύγια τους.
Δημόσια Υγεία, πρόληψη και αντιμετώπιση
Η υγειονομική σημασία των παραπάνω κουνουπιών είναι τεράστια. Κατ’ αρχήν τα κουνούπια είναι οι μοναδικοί φορείς της ελονοσίας, του κίτρινου και του δάγκειου πυρετού στον άνθρωπο. Επιπλέον, είναι πρωταρχικής σημασίας για την μετάδοση εγκεφαλίτιδων -του ιού του Δυτικού Νείλου, και φιλαριάσεων. Οι ασθένειες αυτές συχνά εμφανίζονται και υπό μορφή επιδημιών ή πανδημιών. Η ελονοσία μεταδίδεται μόνο με τα ανωφελή, ενώ οι άλλες ασθένειες μόνο ή κυρίως από τα κοινά κουνούπια.
Η αποτελεσματική προστασία από τα κουνούπια γίνεται με συνδυασμό της εφαρμογής κατάλληλων ατομικών μέτρων και χημικής καταπολέμησης. Το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ έχει ενημερώσει το κοινό για τους σημαντικότερους τρόπους προστασίας από τα κουνούπια σε ατομικό επίπεδο στα πλαίσια της αποφυγής νέων κρουσμάτων ελονοσίας. Αυτοί είναι:
-Η χρήση εντομοαποθητικών στο ακάλυπτο δέρμα και πάνω από τα ρούχα και η χρήση εντομοκτόνων στον αέρα, με την αυστηρή τήρηση των οδηγιών του κατασκευαστή.
-Η προσοχή του κοινού κατά τις σημαντικότερες ώρες έκθεσης στα τσιμπήματα (σούρουπο μέχρι χάραμα)
-Η χρήση κατάλληλων ενδυμάτων (μακριά μανίκια και παντελόνια)
-Τα συχνά λουτρά καθαριότητας για την απομάκρυνση του ιδρώτα
-Η χρήση αντικουνουπικών πλεγμάτων στα ανοίγματα του σπιτιού και η χρήση κουνουπιέρων.
-Η απομάκρυνση των στάσιμων νερών από λεκάνες, βάζα, γλάστρες κλπ, ώστε να μην έχουν πρόσβαση τα κουνούπια σε λιμνάζοντα νερά που αποτελούν σημεία εναπόθεσης των αυγών τους..
-Η χρήση ανεμιστήρων και κλιματιστικών, το καλό κούρεμα του γρασιδιού, θάμνων, φυλλωσιών καθώς και η χρήση λαμπτήρων κίτρινου χρώματος για τον φωτισμό του εξωτερικού χώρου, γιατί προσελκύει λιγότερο τα κουνούπια.
Δεδομένων των τεράστιων πληθυσμών των κουνουπιών που μπορούν να προσβάλλουν μια περιοχή και των συνεχόμενων γενεών, τα παραπάνω μέτρα δεν επαρκούν για τη διαχείριση του προβλήματος χωρίς τη χημική καταπολέμηση. Θα πρέπει οι Οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρειες) να εφαρμόζουν προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών. Αυτά περιλαμβάνουν επίγειους και εναέριους ψεκασμούς που θα ξεκινούν νωρίς την άνοιξη και θα ολοκληρώνονται μετά το τέλος του καλοκαιριού.
Σε ιδιωτικό επίπεδο, ειδικευμένα συνεργεία απεντόμωσης μπορούν να μειώσουν αισθητά τους μεγάλους πληθυσμούς των κουνουπιών που προσβάλλουν σπίτια και επιχειρήσεις. Συνιστώνται συχνοί ψεκασμοί στους εξωτερικούς χώρους και χρήση προνυμφοκτόνων σε σημεία με στάσιμα ύδατα.
Αν χρειάζεστε απεντόμωση για τα κουνούπια μπορείτε να απευθυνθείτε στην MICROCOSMOS.
Είδη κουνουπιών
Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα 8 είδη ανωφελών που ανήκουν όλα στο γένος Anopheles, ενώ στα κοινά κουνούπια έχουν καταγραφεί 27 είδη που ανήκουν σε διαφορετικά γένη. Ωστόσο, τέσσερα είδη Ανωφελών θεωρούνται ικανοί μεταβιβαστές των πλασμωδίων της ελονοσίας στη χώρα μας. Αυτά είναι τα:
Από τη κατηγορία των κοινών κουνουπιών (Culicinae), αυτά που εμφανίζονται στην Ελλάδα είναι τα γένη Aedes και Culex από τα οποία ιατρικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα είδη Aedes Aegypti και Culex Pipiens αντίστοιχα.
Ο βιολογικός κύκλος των κουνουπιών ολοκληρώνεται σε διάστημα 2 εώς 4 εβδομάδων ανάλογα με το είδος και τις επικρατούσες συνθήκες. Αποτελείται από το αυγό, την προνύμφη, τη νύμφη και το τέλειο έντομο. Τα κουνούπια χρειάζονται για την ανάπτυξή τους υδάτινο περιβάλλον, όπως είναι οι λίμνες, τα έλη, οι βάλτοι, οι ορυζώνες, οι όχθες ποταμών και ρυακιών, οι κοιλότητες των βράχων, των δέντρων και του εδάφους που διατηρούν μικρές ποσότητες νερού. Άλλες εστίες είναι οι βόθροι και τα φρεάτια, οι δεξαμενές, οι ποτίστρες ζώων,, οι γλάστρες, τα μπαλόνια, τα πηγάδια κλπ. Γενικά, προϋπόθεση για την εγκατάσταση κουνουπιών σε μια περιοχή είναι η παραμικρή ύπαρξη στάσιμου ή μικρής ροής νερού για την τοποθέτηση των αυγών και την ανάπτυξη των ατελών σταδίων (προνυμφών, νυμφών).
Τα θηλυκά κουνούπια τσιμπούν γιατί το αίμα είναι απαραίτητο για την ωρίμανση των αυγών τους. Για την επιβίωσή τους είναι αρκετή η απομύζηση γλυκών φυτικών χυμών, όπως κάνουν τα αρσενικά. Τα κουνούπια είναι ικανά να αναπτύξουν πολύ μεγάλες πληθυσμιακές κοινότητες. Ένα θηλυκό και ανάλογα με το είδος του μπορεί να γεννήσει την πρώτη φορά 50 ως 500 αυγά περίπου, ενώ τις επόμενες φορές που ενδέχεται να φτάσουν και τις 10, γεννάνε μικρότερο αριθμό αυγών. Γίνεται συνεπώς αντιληπτή η μεγάλη πληθυσμιακή ικανότητα μέσα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς σε 5 γενιές μπορούν να αναπτυχθούν 20 εκατομμύρια έντομα.
Η αναπαραγωγή των κουνουπιών γίνεται τους θερμούς μήνες. Τους ψυχρούς διαχειμάζουν τα γονιμοποιημένα θηλυκά τα οποία αφού χρησιμοποιήσουν την τελευταία αιμοληψία για την εναπόθεση λίπους στο σώμα τους καταφεύγουν σε πιο ζεστά και προφυλαγμένα μέρη. Με την άνοδο της θερμοκρασίας την επόμενη άνοιξη πραγματοποιείται η πρώτη ωοτοκία αφού προηγηθεί μια αιμοληψία.
Κατά την ημέρα αναπαύονται στα καταφύγιά τους, ενώ βγαίνουν πριν από τη δύση του ηλίου και κινούνται όλη τη νύχτα προς αναζήτηση τροφής ή γονιμοποίηση. Η ομαδική τους έξοδος διαρκεί μισή ώρα μετά τη δύση του ηλίου. Λίγα λεπτά πριν την ανατολή παρατηρείται ομαδική αντίστροφη κίνηση, δηλαδή επιστροφή στα καταφύγια τους.
Η υγειονομική σημασία των παραπάνω κουνουπιών είναι τεράστια. Κατ’ αρχήν τα κουνούπια είναι οι μοναδικοί φορείς της ελονοσίας, του κίτρινου και του δάγκειου πυρετού στον άνθρωπο. Επιπλέον, είναι πρωταρχικής σημασίας για την μετάδοση εγκεφαλίτιδων -του ιού του Δυτικού Νείλου, και φιλαριάσεων. Οι ασθένειες αυτές συχνά εμφανίζονται και υπό μορφή επιδημιών ή πανδημιών. Η ελονοσία μεταδίδεται μόνο με τα ανωφελή, ενώ οι άλλες ασθένειες μόνο ή κυρίως από τα κοινά κουνούπια.
Η αποτελεσματική προστασία από τα κουνούπια γίνεται με συνδυασμό της εφαρμογής κατάλληλων ατομικών μέτρων και χημικής καταπολέμησης. Το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ έχει ενημερώσει το κοινό για τους σημαντικότερους τρόπους προστασίας από τα κουνούπια σε ατομικό επίπεδο στα πλαίσια της αποφυγής νέων κρουσμάτων ελονοσίας. Αυτοί είναι:
-Η χρήση εντομοαποθητικών στο ακάλυπτο δέρμα και πάνω από τα ρούχα και η χρήση εντομοκτόνων στον αέρα, με την αυστηρή τήρηση των οδηγιών του κατασκευαστή.
-Η προσοχή του κοινού κατά τις σημαντικότερες ώρες έκθεσης στα τσιμπήματα (σούρουπο μέχρι χάραμα)
-Η χρήση κατάλληλων ενδυμάτων (μακριά μανίκια και παντελόνια)
-Τα συχνά λουτρά καθαριότητας για την απομάκρυνση του ιδρώτα
-Η χρήση αντικουνουπικών πλεγμάτων στα ανοίγματα του σπιτιού και η χρήση κουνουπιέρων.
-Η απομάκρυνση των στάσιμων νερών από λεκάνες, βάζα, γλάστρες κλπ, ώστε να μην έχουν πρόσβαση τα κουνούπια σε λιμνάζοντα νερά που αποτελούν σημεία εναπόθεσης των αυγών τους..
-Η χρήση ανεμιστήρων και κλιματιστικών, το καλό κούρεμα του γρασιδιού, θάμνων, φυλλωσιών καθώς και η χρήση λαμπτήρων κίτρινου χρώματος για τον φωτισμό του εξωτερικού χώρου, γιατί προσελκύει λιγότερο τα κουνούπια.
Δεδομένων των τεράστιων πληθυσμών των κουνουπιών που μπορούν να προσβάλλουν μια περιοχή και των συνεχόμενων γενεών, τα παραπάνω μέτρα δεν επαρκούν για τη διαχείριση του προβλήματος χωρίς τη χημική καταπολέμηση. Θα πρέπει οι Οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης (Δήμοι, Περιφέρειες) να εφαρμόζουν προγράμματα καταπολέμησης των κουνουπιών. Αυτά περιλαμβάνουν επίγειους και εναέριους ψεκασμούς που θα ξεκινούν νωρίς την άνοιξη και θα ολοκληρώνονται μετά το τέλος του καλοκαιριού.
Σε ιδιωτικό επίπεδο, ειδικευμένα συνεργεία απεντόμωσης μπορούν να μειώσουν αισθητά τους μεγάλους πληθυσμούς των κουνουπιών που προσβάλλουν σπίτια και επιχειρήσεις. Συνιστώνται συχνοί ψεκασμοί στους εξωτερικούς χώρους και χρήση προνυμφοκτόνων σε σημεία με στάσιμα ύδατα.
Αν χρειάζεστε απεντόμωση για τα κουνούπια μπορείτε να απευθυνθείτε στην MICROCOSMOS.